Georges Jean - Yazı İnsanlığın Belleği

Eski Mısırlılara göre yazıyı Tanrı Thot'un kendisi yaratmış ve insanlara bağışlamıştır. (s. 27) Yazı Mısırlılar için bu kadar kutsal olarak kabul ediliyordu. Çünkü, toplumda bir çok şeyi değiştirmiş ve medeniyetlerinin gelişmesini sağlamıştı.

Günümüz modern toplumunu da yazısız düşünmek mümkün değil. Her şeyi yazı ile kayda alırız. Yazı iletişimde çığır açan bir icattır. Ancak ilk yazı günümüzdekinden çok faklı şekillerde ortaya çıkmış, gelişmiş ve şimdiki halini almıştır. Hatta modern dünyadaki farklı yazı şekillerine bakarsak, gelişiminin de ne kadar karmaşık bir süreç olduğunu tahmin edebiliriz.

"İnsanlar bir milyon yıldan beri doğup ölmekte, ama yalnızca altı bin yıldır yazmaktadırlar.” Etiemble  (s. 11)

Hesap kaydı sözlü olarak tutulamaz.  Yazı işte bu çok basit nedenden doğmuştur. (s. 12) Mezopotamya’da ilk uygarlıkların ortaya çıktığı dönemlerde, bir gereksinim sonucu doğmuştur yazı. Ayrıca gelişimi de onlarca asır sürecektir. İlk kil tabletlerden, papirüslere, parşömen kitaplara ve en sonunda basılı eserlere.

Gelişimi uzun dönemlere yayılan ses temelli yazı çok karmaşık bir biçimde gelişmiştir. (s. 17)

Georges Jean, “Yazı İnsanlığın Belleği” kitabında yazının ortaya çıkmasını, gelişmesini ve basıma kadar süren serüvenini anlatıyor. Sadece anlatmakla kalmıyor, örnekleri ile yazının geçirdiği aşamaları gösteriyor ve fotoğraflarla kitapta renkli bir dünya sunuyor.

Kitap, Sümerlerde kil tabletlere kazınan çivi yazısıyla başlayarak, Mısır’da hiyeroglifler ile devam eder. Tabii yazı ile artık okuma yazma, okul, okuma yazma bilme ayrıcalığı ve sınıflaşma da kaçınılmazdır. Çünkü çivi yazısı ya da hiyeroglif yazısındaki binlerce karakteri ezberlemek ve daha sonra da yazmak çok uzun emek gerektiren bir işti. Doğal olarak az sayıda okuma yazma bilenler toplumda ayrıcalıklı konuma yükseliyordu.

Mısır'da da Mezopotamya'da olduğu gibi okuma yazma bilmek hem bir ayrıcalık hem de bir iktidar anıcıdır. (s. 39)

Böylece yazıcılar güçlü bir sınıf oluşturuyordu. Özellikle de, firavunlar, tanrı sıfatıyla yetinip okuma, yazma ve sayma işlerine karışmadıklarında, yazıcıların ustalıkları kimi zaman hükümdarlardan bile güçlü olmalarını ağlayabiliyordu. (s. 40)

Okuma, yazma, kitap çoğaltma, kütüphaneye sahip olma, bu kütüphanenin  sadece bir avuç kişinin kullanımında olmasını ise Orta Çağ’da görüyoruz. Manastırlarda bulunan kütüphaneler ve kitapların el yazısı ile çoğaltıldığı dönem. Bu dönem 15. yüzyılda matbaanın geliştirilmesi ile sona erer.

Yazar, ilk yazının icadından matbaaya kadar olan dönemdeki yazının gelişimini, yazıda kullanılan materyaller ya da yazı için kullanılan “kalem” çeşitlerini detaylı bir şekilde ve resimleri ile anlatıyor.

Son olarak yazarın kitabın içinde verdiği yazının gelişimi ile ilgili kronolojik sıralama şöyle:

Buradaki tarihler kesin değildir. Aslında, yazıların ortaya çıkış tarihleri çoğunlukla birbiriyle çakışır.
İ.Ö. 3500-3000 Sümer'de Uruk dönemine girilmiştir, rakamları kaydetmek üzere kullanılan piktogramlar ortaya çıkar, Çin'de piktogramlardan ideogramlara ve fonogramlara geçilir.
İ.Ö. 3000 Hindistan'da buna koşut bir gelişme yaşanır. Bakır tabletler üzerindeki ilk yazı biçimleri ortaya çıkar.
İ.Ö. 3000 - 2500 Nil kıyılarında “Tanrıların yazısı” hiyeroglif ortaya çıkar.
İ.Ö. 1000 – 700 Fenike alfabesinden Yunanca ve ünlü harfleriyle çağdaş Yunan alfabesi doğar. Doğuya doğru yayılan Aramlılar, İbrani ve Arap yazılarının öncüsü olurlar.
İ.Ö. 600 Roma Etrüksler kadar Yunanlıların da etkisi altında bir merkeze dönüşür. Latince, ilk kez Forum'un "kara taşı" üzerinde ortaya çıkar.
Ortaçağ: Karolenj yazısı gotik ve hümanistik yazılar Balı Avrupa'da  Latin dilini yazıya aktarmak için kullanılırken, kıtanın doğu kesimlerinde de Yunancadan türeyen Kiril alfabesi ortaya çıkar. (s. 71)

Georges Jean
Yazı İnsanlığın Belleği
Çev: Nami Başer
Yapı Kredi Yayınları
4. Baskı
İstanbul
2006
224 sayfa.