Kitab-ı Dede Korkut (Kitap özeti)

Kitab-ı Dede Korkut, diğer adıyla Oğuzname, bir Mukaddime (Giriş) ve 12 boydan (destan, hikâye) oluşuyor. Bu yazıda boyların kısa ve öz bir şekilde özeti yapılmaya çalışıldı. Kitab-ı Dede Korkut ile ilgili daha ayrıntılı bilgi için bakınız:

Kitap incelemesi: Kitab-ı Dede Korkut

Kitab-ı Dede Korkut - Kitap özeti

Kitab-ı Dede Korkut destanından yer alan hikâyelerin kısa kısa özeti.

1- Dirse Han Oğlu Boğaç Han Boyu

Bayındır han, her yıl Oğuz hanlarını bir araya toplar ve onlara ziyafet verir. Bu sefer üç farklı çadır kurdurur. Ak, kırmızı ve kara. Oğlu ve kızı olmayanlar için kara çadır yaptırır. Dirse han da oğlu ve kızı olmadığı için bu çadıra alınır ki Bayındır hanın bu hareketine alınır. Evine döner ve eşine yaşananları anlatır. O da ona bir tavsiyede bulunur. İnsanları yedirir, içirir, giydirir, borçlunun borcunun öder. Kısacası bin türlü iyiliklerde bulunur ki sonunda bir oğlu olur. Dirse han da Bayındır hanın yakın arkadaşı olur. 

Dirse hanın oğlu büyür ve bir gün Bayındır hanın çok güçlü boğası getirildiğinde onunla karşılaşır ve boğayı yener. Halk onun güçlü kuvvetli olduğunu görür ki Dede Korkut da oğlana Boğaç adını verir.

Boğaç artık han olur ve yanına kırk yiğit alır. Dirse hanın kırk adamı ise bunu kıskanır ve ikisinin arasını açmaya çalışır ki sonunda başarırlar. Dirse han kendi oğlunu avdayken okla vurur. Ama oğlu ölmez. Bu sefer bu kırk namert Dirse hanın esir eder. Boğaç da kırk yiğidi ile gelir savaşır ve babasını kurtarır.

2- Salur Kazan’ın Evinin Yağmalandığı Boyu

Salur Kazan, Oğuz beyleri ile ava çıkıyor. Evini koruması için de oğlu Uruz’u bırakıyor. Salur Kazan evinden uzaktayken bunu duyan kafir Şökli Melik de gelip Salur Kazan’ın evini yağmalar. Malları dışında eşi Borla Hatun ve kırk kadını, oğlu Uruz ile 40 yiğidi de esir alır. Kafir bununla da yetinmez, Demirkapı Derbent’teki koyun sürüsünü de ele geçirelim ki Kazan’dan öcümüz tam olsun der.

Derbent’te sürüleri güden Karacuk çoban ise onlarla savaşır, iki kardeşini kaybeder ama yine de tek bir koyunu bile vermez. Kazan ise bir rüya görür ve endişelenir. Gideyim evime bakayım der. Tabii evi, malı, mülkü ve hatunu ile oğlu esir edilmiş. Araya araya gelip Karacuk çobanı bulur.

Birlikte Şöklü Melik’e saldırmaya giderler. Bir ara Kazan tereddüt eder ve çobanı bir ağaca bağlar. Sonra Kazan bir çobana muhtaç oldu, onun yardımını istedi demesinler diye. Ancak bu ağaç da çobanı durduramaz. Kökünden söker ve yine Kazan’ın arkasından gelir. 

Bu arada Melik de boş durmaz. Kazan’ın şerefini lekelemek için Borla Hatun’u getirtip kendilerine içki dağıtmasını isterler. Ama kim olduğunu bulamazlar. Hatta oğlunu öldürürüz derler. Oğlu da eğer beni kıyma yapıp sana verseler bile iki kat ye yine de kim olduğunu bilmesinler der. Babamın namusuna leke sürülmesin der.

Öte yandan Salur Kazan ve çoban da Şöklü Melik’in olduğu yere gelirler. İlk önce ihtiyar anasının verilmesini ister ki savaş çıktığında atların altında kalıp ezilmesin. Melik bunu kabul etmez. Bu arada Kazan ile ava giden diğer Oğuz beyleri de gelirler ve savaş başlar. Sonunda Kazan ve Oğuz beyleri savaşı kazanır ve dönüp yeniden evlerini, yurtlarını yapmaya başlarlar.

3- Kam Büre Oğlu Bamsı Beyrek Boyu

Bayındır hanla toplanan Oğuz beylerinden Bay Büre Bey’in oğlu yoktu. Oğuz beyleri hep birlikte oğlu olması için dua ederler. Bay Bican Bey de kızı olması için dua ister. Eğer kızı olur ve Bay Büre’nin de oğlu olursa bu ikisi beşik kertmesi olacak.

Sonuçta böyle de olur. Çocuklar büyür ve evlenmeye hazırlanırlar. Bu arada nişanlanmaları ile sonuçlanan olaylarda Banı Çiçek, Bamsı Beyrek’i sınar. At yarıştırmada, ok atmada ve son olarak da güreşte. Üçünde de yenilince Beyrek’in ona bir yüzük vermesi ile nişanları ve evlilik hazırlıkları yapılır. 

Tam da evlilik günü kafir gelir Beyrek ve 39 yiğidini esir alır, Bayburt kalesine götürür. 16 yıl Beyrek’e ne olduğu bilinmez. Sonunda Banı Çiçek’in erkek kardeşi, Beyrek’ten haber getirene ödül vereceğini söyler. Eğer ölüm haberi olursa da kız kardeşini bu kişiye verecek.

Yalancı oğlu Yaltacuk, yalandan ölüm haberi getirir ve Banı Çiçek’le nişanları yapılır.

Bu arada Bay Büre tüccarları gönderir ve kendilerine bu haberin doğru olup olmadığını araştırmalarını sorar. Tüccarlar Bayburt’ta Beyrek’i bulurlar. Banı Çiçek’in yalancı ile evleneceğini de söylerler. Burada Beyrek’e aşık olan bir kız da onun kaçmasına yardım eder. Yurduna dönen Beyrek gelir evliliği durdurur. Sonra tüm Oğuz beyleri Bayburt’a saldırır ve buradaki birçok kafir beyini öldürür.  

4- Kazan Bey Oğlu Uruz Bey’in Tutsak Olduğu Boyu

Kazan Bey oğlunun hiç savaş yüzü görmediğinden şikayet ediyor. Çünkü hiç “baş kesmedi, kan dökmedi”. Oğlu Uruz da diyor ki sen ne zaman bana gösterdik baş kesmeyi, kan dökmeyi. Bunları oğul babadan öğrenir, baba oğuldan değil. Sonuçta Kazan da bu doğru söz karşısında yanına kendi adamlarını, Uruz ve onun kırk yiğidini alır ve ava çıkar. 

Bunu gören kafirin casusları haber veriyor ve büyük bir düşman ordusu saldırıyor. Kazan oğluna uzakta dur izle der. Uruz ilk önce izler, sonra dayanamaz ve adamları ile savaşa katılır. Kırk yiğidi ölür, atı vurulur, kendisi de esir düşer. 

Kazan ise savaştan sonra oğlum korkup kaçtı, annesine sığında diye kızar, üzülür. Evine döner. Ama Borla hatun oğlunu görmeyince Kazan’a çıkışır. Kazan da oğlunun esir olduğunu anlar ve aramaya çıkar. Sonuçta Borla hatun, ince belli kız ve oğlanlar ve Oğuz beyleri hepsi gelir ki kafirin büyük ordusu mağlup edilir. Uruz da kurtarılır.

5- Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu

Deli Dumrul bir nehir üzerinde bir köprü yapar ve gelenden geçenden para alır. Bir gün köprünün yakınında bir grubun ağladığını görür. Gelip sorar ve bir yiğidin öldüğünü söylerler. O da onun canını kim aldı diye sorar. Cevap olarak da Azrail denilir. O da kim bu Azrail diye sorar. Allah’tan onu karşısına çıkarmasını ister ki yiğidin canını kurtarsın.

“Yüce Allah’a Dumrul’un sözü hoş gelmedi. “Bak, bak! Bre, deli kavat, benim birliğimi bilmiyor, birliğime şükretmiyor! Benim ulu dergâhımda gezsin, benlik eylesin!..” dedi. Azrail’e buyruk eyledi ki, “Ya Azrail! Git, o deli kavatın gözüne görün, benzini sarart!..” dedi. “Canını hırlat, al!” dedi.”

Tabii Azrail gelir ve Dumrul’u yere serer. Dumrul artık ne yaptığını anlar ve bu sefer de canı için yalvarmaya başlar. Allah da eğer kendisi yerine başka bir can bulursa onun canını almamasını söyler. Dumrul da anne ve babasını gider. Hiçbiri tatlı canından vazgeçemez. Dumrul bu sefer de eşi ile vedalaşmaya gider. Başına neler geldiğini duyan eşi de kendi canını vermeyi kabul eder. Dumrul da Allah’a dua eder. Ya ikisinin birden canını almasını ya da ikisine birden merhamet etmesini ister. Onların canları bağışlanır ama bu sefer anne ve babasının canı alınır.

6- Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Boyu

Kanlı Koca, oğlu Kan Turalı evlendirmek ister. Oğlu ise yiğit gibi bir kız istediğini söyler. İç Oğuz, Taş Oğuz’u gezer ve istediği gibi bir kızı bulamaz. Bu sefer babası gider böyle yiğit bir kızı Trabzon’da bulur. Hem de tekfurun kızı. Ama kızla evlenmek isteyenlerin üç hayvanla savaşması gerekiyor: boğa, aslan ve deve. Şimdiye kadar kimse boğayı bile yenememiş. Sonuçta kelleleri kale duvarına asılıyor. 

Kan Turalı bunu yapacağını söyler ve gelir bu üç hayvanla dövüşür ve sonuçta yener. Sarı elbiseli Selcan hatunu alır ve Oğuz yurdunun sınırına gelir. Ama bu sefer tekfur kızı verdiğine pişman olur ve ordusu ile peşlerinden gelir. Selcan hatun bunu tahmin etmişti. Bundan dolayı silahlanmış ve at üstünde bekliyordu. Orduyu görünce de Kan Turalı uyandırır. Selcan hatunu böyle silahlı ve hazır görünce de gerçekten istediği eşin böyle bir eş olduğunu söyler. Sonuçta birlikte savaşıp kafirleri yenerler. Oğuz elinde de düğünleri yapılır.

7- Kazılık Koca Oğlu Yegenek Boyu’nu Anlatır

Bayındır Han, Oğuz beylerini toplamış, yiyip içiyorlar. Bunlar arasında Kazılık Koca isimli birisi sefer için izin ister. İzin verilince de Karadeniz sahilindeki Düzmürd kalesine saldırır. Kalenin çok güçlü bir tekfuru vardı. Koca’yı esir alır. 16 yıl esir kalır.

Koca esirken hamile bırakıp gittiği eşi bir oğlan çocuk doğurur. İsmi Yegenek. Oğlan 15 yaşına kadar babasının esir olduğunu bilmez. Öğrenince de Bayındır Han’dan ordu ister. O da 24 vilayetin beylerini yanına verir. Kaleye gelip savaşırlar. Kimse bu güçlü tekfuru yenemez. Sonunda gencecik Yegenek onunla savaşır ve yener. Babasını kurtarır.

8- Basat’ın Tepegöz’ü Öldürdüğü Boyu

Oğuz eli düşmandan kaçarken Aruz’un bir oğlu düşüyor ve geride kalıyor. Bir aslan onu buluyor ve besliyor. Oğuzlar geri dönünce çocuğu yeniden bulurlar. Dede Korkut adını Basat koyar. 

Bu arada bir çoban çeşme başında perilerden birini yakalıyor ve onunla çiftleşiyor. Bir yıl sonra peri ona bir şey getirir. Bunun içinde tek gözlü bir çocuk çıkar. Tepesinde bir göz var. Aruz onu alır ve evine getirir. Ama bu çocuk bir türlü doymaz. Öyle ki diğer çocukların burnunu kulağını yemeye başlar. Sonuçta kovarlar.

Peri annesi gelip Tepegöze bir yüzük verir. Bu yüzük onu koruyor. Ne kılıç kesiyor ne ok batıyor. Böylece Tepegöz Oğuz elini esir alır. Bir yere gitmeye izin vermez. Saldıranları öldürür. Çok kişiyi yer. Sonuçta Oğuz eli ona haraç vermeyi kabul eder. Her gün iki insan ile 500 koyun.

Öte yandan Basat bir savaştan döner ve olanları öğrenir. Tepegöz’ün olduğu mağaraya gelir. Tepegöz onu yakalar ama uyuduğunda Basat kendisini kurtarır ve Tepegöz’ün tek gözünü kör eder. Tepegöz onu yakalamak ve öldürmek için çok hileye başvurur ama öldüremez. Sonuçta Basat da Tepegöz’ü kendi kılıcıyla öldürür. Oğuz eli de kurtulur.

9- Begil Oğlu Emren’in Boyu

Bayındır Han, Oğuz beylerini topar. Gürcistan’dan gelen haracın bu sefer çok az olduğundan yakınır. Sadece bir at, bir kılıç ve bir de çomak. Bunları Begil’e verirler. O da ailesini alır ve Oğuz sınırına yerleşir. Bir kafir geçerse öldürür. 

Bir gün ava çıkarken attan düşer ve ayağını kırar. Düşman bunu duyar ve ordu ile gelir. Begil’in oğlu Emren de babasının atına biner, kılıcını alır ve elbiselerini giyer. Böyle düşmanın karşısına çıkar. Düşman ilk önce Begil’dir kaçalım der. Sonra genç birisi olduğunu anlar. Emren de düşmanla dövüşür. Ama tam da gücü tükenecekken Allah’a yalvarır ve o da ona güç verir ki sonunda düşmanı yener.

10- Uşun Koca Oğlu Segrek Boyu

Uşun kocanın büyük oğlunun adı Egrek. Beylerin ve Salur Kazan’ın meclisinde oturan bir yiğit. Bir gün sefere çıkar ama boş bulunduğu bir anda esir edilir.

Küçük kardeşi Segrek ise büyüyünce esirlikte bir ağabeyi olduğunu öğrenir. Gidip kurtarmak ister. Anne ve babası izin vermez. Gitmesin diye de evlendirirler. Ama o ağabeyimi kurtarmadan gerdeğe girmem der ve gider. 

Gelir Egrek’in esir olduğu kale yakınındaki kafirin sürülerini ele geçirdi, çobanlarını öldürdü. Kafir de onu yakalasın diye 60 kişi gönderir. Öldüreni öldürür, gerisini yeniden kaleye sürer. Bu sefer 100 kişi gelir. Bunlara da aynısı olur. Tekfur bu sefer daha fazla asker göndermek ister ama askerler korkularından gitmezler. 

Son çare olarak esirleri Egrek’i onun üstüne gönderirler. Eğer başlarına bela olan bu kişiyi yakalarsa özgür bırakacaklar. Tabii Egrek ve Segrek bir süre konuşurlar ve kardeş olduklarını öğrenirler. Kafiri öldürür, sürülerini önlerini katıp Oğuz’a dönerler.

11- Salur Kazan’ın Tutsak Olup Oğlu Uruz’un Onu Tutsaklıktan Çıkardığı Boyu

Salur Kazan beyleri ile ava çıktığında uyur ve esir düşer. Toma’nın kalesinde zindana atılır. Yıllar geçer ve oğlu Uruz büyür ve babasını kurtarmaya gelir. Yanında da Oğuz beyleri.

Tekfur da Oğuzları yenmek için karşısına ordusunun başında Kazan’ı çıkarır. Eğer gelen orduyu yenerse özgürlüğünü verecekler. Kazan ise gelenleri tanır ama kendisinin kim olduğunu söylemez. Sırayla Oğuz beyleri ile cenk yapar ve onları yenerek geri gönderir ve beyiniz gelsin der.

Son olarak Uruz gelir ve babasını yaralar. O zaman Kazan kim olduğunu söyler. Hepsi Kazan’ın elini öper ve birlikte kafiri yener, kalesini alır, kilisesini yıkar ve yerine cami inşa ederler. 

12- İç Oğuz’a Dış Oğuz’un Başkaldırıp Beyrek’in Öldüğü Boyu

Kazan Han, Oğuz beylerine gelenek üzerine evini yağmalatıyor. Bir sefer Taş Oğuz beyleri olmazlar. Bundan dolayı Kazan’a düşman olurlar. Başlarında da Kazan’ın dayısı Aruz var. Aruz, Beyrek’i çağırıyor. Sözde Kazanla aralarını bulsun diye. Ama gelince Kazan’a karşı yemin etmesini ister. Beyrek yapmayınca da onu vurur. Beyrek ölüm döşeğinde evine varır ve Kazan kısasımı alsın der. 

Kazan da ordusu ile Daş Oğuz’a gider ve Aruz başkanlığındaki beyler ile dövüşür. Aruz ile çarpışarak onu yener ve öldürtür. Sonuçta Beyrek’in intikamını alır ve Taş Oğuz beyleri de ona yeniden bağlanır, af dilerler. Kazan da kabul eder.

SON