Kitap yorumu: Elxan Elatlı – On Dördüncü Adam

Cavanşir Gadimov

19 Oca, 2025

Kitap yorumu: Elxan Elatlı – On Dördüncü Adam

Azerbaycanlı yazar Elxan Elatlı’nın “On Dördüncü Adam” romanı, bir polisiye/aşk romanı. Roman bir yandan bir suç ve cinayet olayını anlatırken, diğer yandan da bir aşk hikayesini konu ediyor. Aslından bir iki olay da birbiri ile bağlantılı. Bu açıdan çok ilginç bir anlatım ortaya çıkıyor. Bu yazıda Elatlı’nın bu detektif/aşk romanının ayrıntılı incelemesini yaparak, olay örgüsü, karakterleri ve işlediği temalara bakacağız.

Elxan Elatlı – On Dördüncü Adam kitap yorumu

On Dördüncü Adam, Elxan Elatlı’nın okuduğum ikinci kitabı. Ancak okuduğum ilk polisiye kitabı. Böylece ilk defa yazarın detektif karakteri Qanbay Qasımlı (Türkçe olarak Ganbay Kasımlı da diyebiliriz) olan bir kitabını okumuş oldum. Kitabın iç kapağında bu kitabın bir polisiye aşk romanı olduğu bilgisi yer alıyordu. Bundan dolayı yazarın bu iki roman türünü nasıl sentez ettiğini merak etmiştim. Kitap sonlara yaklaşırken aslında çok ustaca yazılmış aynı zamanda etkileyici ve gerçekçi bir aşk hikayesi ve bunu da çok maharetle polisiye kurguya entegre ettiğini gördüm. Böylece her bir okurun çok merakla beklediği çok başarılı bir sonla biten bir roman olduğunu söyleyebilirim.

Bunun dışında romanın çok akıcı bir dili ve anlatımı olduğunu da aktarmış olayım. Olay kurgusu hep bir sonraki sayfayı merak ettiren, daha fazla okumaya teşvik eden cinsten. Bundan dolayı elimden bırakmadan hızla okuyup bitirdiğim bir kitap oldu.

On Dördüncü Adam romanı konusu

Roman bir cinayet olayı ile başlar. Özel bir detektif olan Ganbay Kasımlı’nın eşi Nifufer hanımın okuldan iş arkadaşı öldürülür. Bu olayı incelerken, maktulün en son ziyaret ettiği markete uğrayan polis ve Kasımlı, marketin karşısındaki apartmanda sürekli balkonda oturan Firdovsi isimli yaşlı bir adamı fark ederler.

Yazar daha sonra okuru 1980’li yıllara götürür. Firdovsi isimli bir genç, köyden Bakü’ye gelerek matematik fakültesinde okuyor. Burada yaşadığı olaylar, aşkı, hayal kırıklığı, evlenmesi ve sonra da ailesinin başına gelen bir dizi çok çarpıcı ve şoke edici olay var. Olayların içinde bir de istenmeden yapılan bir cinayet de dikkat çekiyor. Yazar bir gencin başına gelen ve bazen de kader mi değil mi diyerek sorguladığı olaylar zincirini anlatır. Doğal olarak tüm bunlar bir alt roman başlığı ile okura sunulurken, romanın başındaki cinayet olayı ne oldu diye de merak edeceksiniz. Aslında yazar tüm bu olayları daha sonra ustalıkla birbirine bağlayacak ve güzel bir kurgu olarak okura sunacaktır.

Romanın konusu ile ilgili daha fazla şey yazmak spoiler vermek olur. Ancak bu romanda özellikle kader konusunun işlendiğini de söylemeden geçmeyelim. Kader insana nasıl bir yol çizer? İnsan bundan sapabilir mi? Bu konulara odaklanan yazar da romanın karakterlerinden Firdovsi’nin yaşadıkları, evlendiği Nedime ve sevdiği kız Güleser ile ilişkilerini de kader konusu çerçevesinde ele alıyor. Gençlerin evlenirken kendilerine eş seçmesi ile ilgili ise romandaki karakterlerden biri şaka yaparak Firdovsi’ye şunu diyor:

“Onsuz da arvad almaq qarpız almaq kimi bir şeydir, kəsməsən içindəkini bilməzsən. Bəxt məsələsidir bu. Ona görə də başını yormağın xeyri yoxdur. Bəxtinə ilk çıxan qıza yaxınlaş, vəssalam.” (s. 320)

Kader derken özellikle de bir insanın evleneceği kişinin de kader tarafından belirlenmesi konusu da var. Yazar Azerbaycanda eskiden evliliklerin nasıl olduğunu, daha sonra nasıl değiştiğini anlatıyor ve bu konudaki bir paragraf da dikkat çekiyor.

“Onun mənsub olduğu xalqın keçmişində sevib-sevilmək, evlənib ailə qurmaq adətən belə olmamışdımı? Keçmişdə evlənmək yaşına çatmış oğlanlar yetkin, ǝrgǝn qızları indiki kimi rahatlıqla görüb bəyənə bilmirdilər. Lakin indikindən bir qədər fərqli olaraq, o zaman anaya sonsuz hörmət, ilahi sevgi vardı. Ana gəlib oğluna deyirdi ki, sənin üçün filan qızı bəyənmişəm, çox yaxşı qızdır, onu sənə almaq istəyirəm. Və təkcə ananın bu sözləri adı taleyinə həmişəlik yazılmağa başlayan, o qıza qarşı oğlanın qəlbində məhəbbət rüşeyminin yaranmasına kifayət edirdi. Sonra isə bu rüşeym tədricən böyüyərək əsl məhəbbətə çevrilirdi. Azərbaycan ailələri bu səbəbdən möhkəm olur, ərlə arvad "bir yastıqda qocalırdı". İndi isə oğlan və qızlar özləri bir-birilərini bəyənərək və guya sevərək evlənirdilər, yeni evlənən hər beş ailədən azı ikisi isə heç altı ay keçməmiş dağılırdı. Bu da sənə azadlıq, gənclərin öz gələcək həyatlarını özlərinin müəyyənləştirməsi...” (s. 66)

Detektif Qanbay Qasımlı karakteri

Yazar Elxan Elatlı’nın en dikkat çeken karakterlerinden biri de detektif Qanbay Qasımlı. Romanın ilk sayfalarında bu karakteri tanımak fırsatımız oluyor. Eşi Nilufer ve Aqil isimli henüz bebek olan bir oğlu var. Bu ikinci evliliği. Önceki eşi ve küçük yaştaki evladını bir cinayet sonucu kaybettiğini öğreniyoruz.

Yazar, Qanbay Qasımlı’yı sert ve kapalı karakterli bir polis albayı (polkovnik) olarak okura tanıtıyor. Ayrıca adli soruşturma alanında bir uzman. Bu detektif karakter şu an bağımsız olarak çalışıyor ve detektif olması dışında çok “bilgili bir psikolog” olduğu da vurgulanıyor. Aşağıdaki alıntı da bu karakteri daha iyi anlamamımız sağlıyor:

“Bax, Nilufərin ərinin çoxlarına qəribə görünə biləcək əcaib soyuqqanlılığı, qaraqabaqlığı bu idi. Onun yerində istənilən başqa bir kişi olsaydı, mətbəxə girən kimi arvadına ən azından "Uşaq yatır?" və “Nərmin hanı, görünmür?" suallarını verər, bu suallar günün əvvəlindən ünsiyyətə başlamağa bǝhanə baxımından hər kəsə təbii görünərdi. Nilufərin qaraqabaq əri məşhur cinayət-axtarış eksperti Qanbay Qasımlının isə özünəməxsus dəyişməz xarakteri vardı. Heç vaxt, əgər buna ciddi ehtiyac yoxdursa, artıq söz danışmaz, bildiyi nəyisə soruşmazdı. O, yaxşı bilirdi ki, körpə oğlu bu vaxt mətbəxdə deyilsə, qonşu otaqdan səsi gəlmirsə, deməli, yatır və əgər həftənin bu günündə Nərmin səhər evdə görünmürsə, deməli, qobustanlı qadından süd almağa gedib. Bunları bildiyi halda, sadəcə, danışmaq xatirinə sual vermək onun xarakterinə zidd idi. Və nə yaxşı ki, Nilufər bunu bilirdi...” (s. 294)

Sonuç olarak, Elxan Elatlı'nın "On Dördüncü Adam" romanı, hem polisiye hem de aşk romanı sevenler için ilgi çekici bir eser olarak öne çıkıyor. Yazarın, cinayet olayını ve Firdovsi'nin geçmişini ustaca birleştirerek oluşturduğu kurgu, okuyucuyu sürekli merak içinde tutuyor. Kader, aşk, aile ilişkileri gibi temaların derinlemesine işlenmesi, romana ayrı bir boyut katıyor. Qanbay Qasımlı gibi güçlü bir karakterin varlığı ise, polisiye kısmının daha da zenginleşmesini sağlıyor. Romanın akıcı dili ve sürükleyici anlatımı, okuma deneyimini keyifli hale getiriyor. Kitapta yer alan "kader" kavramı etrafında dönen sorgulamalar, özellikle evlilik ve eş seçimi konularına farklı bir bakış açısı getiriyor. Tüm bu özellikleriyle "On Dördüncü Adam", hem edebi bir zevk sunan hem de düşündüren bir roman olarak değerlendirilebilir. Azerbaycan edebiyatına ilgi duyanlar ve farklı türlerin harmanlandığı eserleri sevenler için kesinlikle okunması gereken bir kitap.