Kitap Yorumu: Somuncu Baba – Kırk Hadis
Daha çok Somuncu Baba adıyla bilinen Şeyh Hamîd-i Veli’nin (1331-1412) bilinen üç eseri var ve bunlardan biri de “ Kırk Hadis” kitabıdır. Bu yazıda Somuncu Baba kimdir, eserinde yer verdiği hadisler ve 40 hadisin önemli ve bazı hadislerle ilgili yorumlarına yer vereceğiz.
İlk önce Somuncu Baba’nın kim olduğu sorusu ile başlayayım.
Şeyh Hamîd-i Veli (Somuncu Baba) kimdir?
Şeyh Hamîd-i Veli, bilinen diğer adıyla Somuncu Baba, Osmanlı döneminin önemli mutasavvıflarından ve Anadolu’nun manevi önderlerinden biridir. Asıl adı Hamid Hamîdeddin olan Şeyh Hamîd-i Veli, 1331 yılında Kayseri’nin Akçakaya Köyü’nde dünyaya gelmiştir. Babası, Anadolu’nun İslâmlaştırılmasında büyük rol oynayan Horasan erenlerinden Şemseddin Musa Kayserî’dir. Aynı zamanda 24. kuşaktan Hz. Muhammed’in (s.a.v.) torunu olduğu kabul edilir, bu da onun hem nesep hem de manevi açıdan önemli bir şahsiyet olarak kabul görmesini sağlamıştır.
Şeyh Hamîd-i Veli, Yıldırım Bayezid Han döneminde yaşamış ve bu dönemde hem ilmi hem de manevi kişiliğiyle öne çıkmıştır. “Somuncu Baba” lakabı, onun Bursa’da bir fırın işleterek halka ekmek dağıtması ve bu sırada tevazuunu göstermesiyle ilişkilendirilir. Bu lakap, onun halk içinde alçakgönüllü ve hizmetkâr bir kişilik olarak tanınmasını sağlamıştır.
Şeyh Hamîd-i Veli, tasavvufi öğretileri ve halka yönelik irşad faaliyetleriyle tanınır. Özellikle Bursa Ulu Cami’nin açılışında okuduğu hutbe, onun ilmi derinliğini ve manevi otoritesini göstermesi açısından önemlidir. Bu hutbede Fatiha Suresi’ni yedi farklı şekilde tefsir etmesi, onun hem zahiri hem de batıni ilimlerdeki ustalığını ortaya koyar. Hatta Osmanlı’nın ilk şeyhülislamı Molla Fenari’nin bu hutbeden de faydalanarak ünlü Fatiha Tefsiri eserini yazdığı ifade ediliyor.
Bakınız: Molla Fenari - Fatiha Tefsiri (Özet ve Kitap Yorumu)
1412 yılında vefat eden Şeyh Hamîd-i Veli, Anadolu’nun manevi hayatında derin izler bırakmış bir şahsiyettir. Onun öğretileri ve yaşamı, günümüzde de tasavvufi düşünce ve İslâmî hayat üzerinde etkisini sürdürmektedir. Eserleri ve menkıbeleri, özellikle Anadolu’da İslâm’ın yayılması ve kökleşmesinde önemli bir rol oynamıştır.
 |
| Malatya, Darende'deki Somuncu Baba türbesi |
Bu bilgiler ışığında, Şeyh Hamîd-i Veli’nin hem tarihi hem de manevi açıdan önemli bir şahsiyet olduğunu söyleyebiliriz. Onun hayatı ve öğretileri, İslâm’ın Anadolu’daki yayılış sürecini anlamak isteyenler için büyük bir kaynak teşkil etmektedir.
Neden Kırk Hadis?
Somuncu Baba Şeyh Hamîd-i Veli’nin günümüze ulaşan eserlerinden biri de Kırk Hadis (Tuhfetü’l-İhvan | Hadis-i Erbain) kitabıdır. Peki neden başka bir sayı değil de 40 hadis? Çünkü Peygamberimizin “Ümmetimden dinle ilgili kırk hadis ezberleyen kimse, kıyamet gününde Allah’a fakih ve âlim olarak kavuşur.” müjdesi vardır. Bundan yola çıkan birçok din alimi 40 hadisle ilgili eserler yazmışlardır. Somuncu Baba da seçtiği 40 hadise yorumları ile birlikte kitabında yer vermiştir.
Somuncu Baba’dan 40 Hadis
Somuncu Baba’nın Kırk Hadis kitabındaki tüm hadislerden burada bahsetmeyeceğim. Kitabı merak edenler, ya da okumak isteyenler Nasihat Yayınları’nın sitesinde paylaştığı ücretsiz e-kitaba bakabilirler.
Bakınız: Şeyh Hâmid-i Velî Somuncu Baba – Kırk Hadis e-kitap (pdf)
Burada kitapta dikkatimi çeken birkaç hadis ve Somuncu Baba’nın bu hadislerle ilgili yorumlarından bahsedeceğim. Ayrıca tüm hadislerin kaynaklarına kitapta dikkatli bir şekilde yer verildiğinden de bahsedelim. Dikkatimi çeken ve bahsetmek istediğim ilk hadis:
“Ümmetim fesada düştüğü zaman sünnetime sarılana, yüz şehit sevabı vardır.” (Munzirî, et-Terğîb ve’t-Terhîb, I/80; Taberânî, Evsat, VI/197)
Şehitlik büyük bir makamdır. Hz. Peygamber (sav) ise burada 100 şehir sevabından bahseder ki vurguladığı sünnete sarılma konusunun ne kadar önemli olduğuna dikkat çekiyor. Somuncu Baba’nın bu hadisle ilgili yorumu ise şöyle:
“Hz. Peygamber (s.a.v.), ümmetinden tavsiyelerine uyanlara, ahir zamanda fitneler ortaya çıktığı zaman, bütün işlerinde sünnetlerine yapışmak suretiyle nefs-i emmâre ile mücadele etmelerini tavsiye etmektedir. Düşmanların en büyüğü ile savaşıp şehit olan kimse ise Allah katında sevap açısından en büyük şehittir.” Şeyh Hamîd-i Veli / Somuncu Baba (k.s)
İlmin insanlardan alınması
Kitaptaki 9 numaralı hadiste, Hz. Peygamber’in (sav) ilmin insanlardan alınması ile ilgili sözleri var. Somunu Baba ise yorumunda, “ilmin kaldırılması, Allah’ı bilen, ilimde derinleşmiş, sözleri-fiilleri ve halleri Rasûlullah’ın sünnetine uyan âlimlerin alınmasıyla olacaktır. Geriye, Allahu Teâlâ’nın haklarında ‘Yapmadığınız şeyleri niçin söylersiniz’(61/Saff, 2) diye bahsettiği ve cahiller konumuna inmiş kişiler kalacaktır.” ifadelerine yer veriyor.
Burada kendilerinin yapmadığı şeyleri insanlara yapmalarını söyleyen ve cahil olarak nitelendirilen insanlar ya da din adamlarından bahsedilmesi de dikkat çekici.
Allah’ın kıyamet gününde rahmeti altına alacağı 7 kişi ile ilgili hadis
Kitaptaki 12. hadiste Allah’ın kıyamet gününde rahmeti altına alacağı 7 kişiden bahsediliyor. Hadis şöyle:
“Allah, kendi rahmet gölgesinden başka bir gölgenin bulunmadığı kıyamet gününde şu yedi kişiyi rahmet gölgesi altına alır:
- Adaletten ayrılmayan idareci.
- Allah’a ibadetle yetişen bir genç.
- Kalbi mescidlere bağlı kişi.
- Allah rızasını kazanmak için birbirlerini seven, onun için bir yere gelen; onun için birbirinden ayrılan iki kimse.
- Yalnız başına iken Allah’ı anıp gözleri yaşaran insan.
- Kendisini mevkii sahibi, güzel bir kadın (fenâlığa) davet ettiğinde ‘Ben âlemlerin Rabbi Allah’tan korkarım’ diyen kişi.
- Sağ elinin verdiğini, sol eli bilmeyecek derecede gizli sadaka veren kimse.”
(Muvatta’, Şi’r, 5; Buhârî, Ezân, 36; Tirmizî, Zuhd, 53)
Namaz ve Fatiha suresi ile ilgili hadis
Kitaptaki 13. hadis ise namaz ve namazda okunan Fatiha Suresi ile ilgilidir. Buradaki hadise göre, namazda Fatiha suresini okuyan kul ile Allah arasında bir nevi diyalog yaşanır. Beni derinden etkileyen söz konusu hadis şöyle:
“(Allahu Teâlâ) ‘Namazı kulumla aramda ikiye taksim ettim. Yarısı bana, yarısı da kulumadır. Kuluma dilediği verilecektir’ (buyurmuştur).
- Bir kul namazda ‘Bütün hamd ve senâ âlemlerin Rabbi olan Allah’a mahsustur’ dediği zaman, Allahu Teâlâ ‘Kulum bana hamd etti’ buyurur.
- Kul ‘O, rahman ve rahîmdir’ dediğinde, ‘Kulum bana sena etti’ buyurur.
- Kul ‘Hesap ve ceza gününün hâkimidir’ dediğinde, Allahu Teâlâ ‘Kulum beni ta’zim etti’ buyurur. Kul: ‘Biz yalnız sana ibadet eder ve yalnız senden yardım dileriz’ deyince, ‘Bu iş benimle kulum arasındadır (ibadet bana, yardım da kuluma aittir, kulumun istediği verilecektir)’ buyurur.
- ‘Bizi dosdoğru yola ilet, kendilerine nimet verdiklerinin yoluna, gazaba uğrayanların ve sapıklarınkine değil’ dediğinde de: ‘Bu dilek kula aittir. Ona istediği verilecektir’, buyurur.”
(Muslim, Salât, 11)
Hz. Peygambere salavat getirmekle ilgili hadis
“Bir kimse bana bir salât-ı şerîfe getirirse, Cenab-ı Allah ona on kere rahmet eder, on günahı düşürülür ve on da derece verilir.” (Nesâî, Sehv, 56)
Bu hadisini yorumlayan Somuncu Baba ise şöyle der: “Hz. Peygamber (s.a.v.) ezelî ve ebedî olarak Kutbu’l-aktâb’dır. Bu durumda talibe gerekli olan Yüce Efendisiyle münasebeti ona salât etmek ve sünnetlerine yapışmak suretiyle sağlamaktır. Salât ile ona yaklaşan kimseye, Hz. Peygamber (s.a.v.)’e tabi olması nedeniyle on rahmet gelir. Ayrıca kendisiyle Hak arasındaki on perde kaldırılır, Allah’a yakınlaşma derecelerinden on derece yükselir.”
Birkaç kısa ve öz hadis
Son olarak kitapta dikkatimi çeken ve not aldığım birkaç kısa ama kısa olmasına rağmen anlam dolu hadisi burada paylaşmak istiyorum.
“Allah katında amellerin en faziletlisi, az da olsa devamlı yapılandır.” (Muslim, Salâtu’l-Musâfirîn, 30; Buhârî, Libâs, 43)
“Kim Allah’a kavuşmayı arzularsa, Allah da ona kavuşmayı arzular. Kim de Allah’a kavuşmaktan hoşlanmazsa, Allah da ona kavuşmaktan hoşlanmaz.” (Buharî, Rikâk, 41)
“Kim Allah’a ve ahiret gününe inanıyorsa, ya hayır söylesin ya da sussun.” (Buhârî, Rikâk, 23)
Kitap: Kırk Hadis – Tuhfetü’l-İhvan | Hadis-i Erbain
Yazar: Şeyh Hâmid-i Velî Somuncu Baba
Yayına Hazırlayan: Prof. Dr. Enbiya Yıldırım
Yayınevi: 3. Baskı, Nasihat Yayınları
Yayın Yılı: 2012
Sayfa sayısı: 180
ISBN: 978-9944-774-13-0
