Ann Leckie - Adalet (Radch İmparatorluğu Üçlemesi - 1. Kitap)

Amerikalı yazar Ann Leckie’nin “Adalet” başlıklı kitabı bir bilim kurgu romandır. Uzay konulu kitap aynı zamanda Radch İmparatorluğu Üçlemesi’nin ilk kitabıdır. Patrick Rothfuss, kitabın arka kapağında roman ile ilgili, “Beyninize antrenman yaptırmaktan korkmuyorsanız, bu kitap kesinlikle harcadığınız zamana değecek.” diyor. Çünkü yazar çok ayrıntılı, okurun tüm dikkatini isteyen bir dünya kurgulamış. En büyük özelliği ise ana karakteri bir insan değil. İlk defa bir yapay zekânın ana karakter olarak insanlığı, dünyaları kurtarmaya çalışmasına, adalet, doğruluk gibi kavramlara sahip çıkmasına şahit oluyoruz.

Kitabın tanıtım yazılarından en dikkat çeken şey, yazarın ilk romanı olmasına rağmen aldığı ödüllerin çokluğu oluyor. Etkileyici bir liste ve kendisini okutması açısından çok teşvik edicidir. Romanın aldığı ödül ve ödül adaylıkları şöyle:

2014 Hugo En İyi Roman Ödülü
2013 Nebula En İyi Roman Ödülü
2014 Locus En İyi İlk Roman Ödülü
2013 BSFA En İyi Roman Ödülü
2014 Arthur C. Clarke En İyi Roman Ödülü
2013 The Kitschies En İyi İlk Roman Altın Dokunaç Ödülü
2013 Philip K. Dick Ödülü Adayı
2013 John W. Campbell Ödülü Adayı
2013 James Tiptree Jr. Ödülü Onur Listesi

RADCH İMPARATORLUĞU

Ann Leckie, romanda Radch İmparatorluğu ismini verdiği bir uzay imparatorluğu kurgulamış. İmparatorluk büyüdükçe önce çevresindeki bölgeleri işgal eder, kendi deyimleriyle topraklarına katar ve “medenileştirir”. Sonra durmaz ve daha da uzak bölgeler kadar yayılarak, imparatorluklara kattığı gezegen ve kültürlerin sayısını artırır.

Bunu, asla insan askerlerle yapamazdı. Bu yayılmayı ve uzayda topraklarını genişletme sürecinde ise yapay zekâyla yönetilen devasa uzay gemilerini kullanır. Ayrıca insan askerlerin yetersiz kaldığı yerlerde de esir aldığı insanlardan ürettiği bağılları kullanır. Bağıllar ise esir alınan insanlardan üretiliyor. Bu bağıllar bir zamanlar insandı, ancak şimdi ise yapay zekâ tarafından kontrol edilen askerlerdir. Artık insan değillerdir. Birer robot gibi hizmet eder ve çalışırlar.

Radch İmparatorluğu genişlerken, karşı çıkan gezegen ve kültürleri bazen tamamen ortadan kaldırır. Halkı da “eğitimden geçer” şeklinde ifade edilen beyin yıkama sürecinden geçer. Genişleme sürecinde insan ırkı, farklı uzaylı ırklarla da karşılaşır.

İmparatorluğu ise “Anaander Mianaai” yönetiyor. İmparatorlukta bir insan 200 sene yaşar. Anaander Mianaai ise kendi vücudunu çoğaltarak daha uzun süre yaşamanın yolunu bulmuştur. Bunu yaparken de kendi bedenleri arasında bilinci bölünür ve bedenlerinin bir kısmı diğerine düşman olur.

YAPAY ZEKÂ, UZAY GEMİSİ VE BAĞILLAR

Radch İmparatorluğu ve Anaander Mianaai’nin keşfettiği şeylerden biri de gemileri, gezegenleri yöneten yapay zekâlardır. Bu yapay zekâlar olmandan ne genişleme süreci düzgün işler ne de gezegenler yönetilebilirdi. Yapay zekâlar hem uzay gemileri hem de gezegenlerdeki her şeyi görüp gözetiyor ve kontrol altında tutuyor. Bu yapay zekâlar belli bir süre sonra bir bilinç geliştiriyor. Kitabın ana karakteri olan Toren’in Adaleti isimli dev uzay gemisinin yapay zekâsı (aynı zamanda da anlatıcıdır) bu durumu şöyle anlatıyor:

“Her zaman göremesem de çevremdeki dost gemilerin vardığını hissediyor ve onları duyuyordum. Daha küçük ve hızlı olan Kudretler ve Merhametlerin yanı sıra o zamanlar çok sayıda bulunan benim gibi çıkarma gemileri: Adaletler. En yaşlımız yaklaşık üç bin yaşındaydı. Birbirimizi çok uzun zamandır tanıyorduk ve artık birbirimize hâlihazırda birçok kez tekrarlamadığımız pek bir şey kalmamıştı. Rutin iletişimleri saymazsak genellikle samimi bir sessizlik içindeydik.” (s. 16)

Bu yapay zekâlar aynı zamanda onlara bağlı, onların kontrolünde çalışan “bağıl” ismi verilen askerleri de yönlendiriyordu. Bunların en büyük özelliği insan askerler gibi yozlaşmamaları, işten kaytarmamaları ve verilen her görevi sorgusuz sualsiz yerine getirmeleriydi. Çünkü tek bir yapay zekâ tarafından kontrol ediliyor ve bu yapay zekâ da efendisine sadıktı. Bu bağıllar ise şöyle yapılmıştı:

“Bağıllarla ilgili hikâyeleri duyunca insan bunun Radchaaiların yaptığı en kötü, en dehşet verici şey olduğunu düşünüyor. Garsedd, yani, tabii Garsedd'de olanlar bin yıl önceydi. Yapılan, yani işgal edip yetişkin nüfusunun ne kadarıydı? Yarısı mı? Kaçırıp onları yürüyen cesetlere dönüştürerek gemilerinizin yapay zekâsının kölesine çevirmek. Kendi halklarına karşı kullanmak.”(s. 25)

Yapay zekânın askerleri 20’şer gruplar halindedir. Kitabın ana karakteri de Toren’in Adaleti isimli uzay gemisinin yapay zekâsı ve bu yapay zekâya bağlı bir bağıldır. Yirmi birimden oluşan “Esk Bir” grubudur. “Eski Bir” grubu yirmi birimden, yani 20 bedenden (asker) oluşuyor.

Ana karakter olayları anlatırken sık sık “ben” der ve hangi “ben”i kastettiğini açıklar. Çünkü bu yapay zekânın birden çok “ben”i bardır. Bazen “ben” derken Toren’in Adaleti gemisi olmasını, bazen “Esk Bir” grubu, bazen de grubun bir birimi/askeri olmasını kastediyor. Ancak sonunda bu yapay zekânın bilincinden sadece bir birim, bir beden ve bilincinin bir parçası (Esk Bir’in 19. Birimi) hayatta kalır ve yirmi yıllık bir intikam planı yapar. Breq ismini alarak.

ADALET, MÜNASİPLİK VE MENFAAT / ADALET, KUDRET VE MERHAMET

Kitap bir üçlemedir ve içindeki bazı öğeler de üçleme şeklindedir. Mesela Radchaailer bir şeyi yaparken, üç şeye dayanmasına dikkat ederler: Adalet, münasiplik ve menfaat. “Her hareketin adaletli, münasip ve menfaatine olsun.” derler.

Bir de imparatorluğu uzay gemileri var. En büyükten en küçüğe doğru bu dev gemiler Adalet, Kudret ve Merhamet isimlerine sahiptirler. Ana karakter de Toren’in Adaleti isimli geminin yapay zekâsıydı. İlk kitabın ismi Adalet olduğu gibi, üçlemenin diğer kitaplarının ismi de Kudret ve Merhamet’tir.

Adalet, Rothfuss’un dediği gibi “beyin antrenmanı” yaptıran bir okuma deneyimi sunuyor. Çünkü okurun tüm dikkatini isteyen bir roman. Çok kolay, bir zahmet gerektirmeden okunan bir kitap değil. Hatta en başta olaylara alışmak, ana karakterin “ben”leri arasındaki farkı anlamak, nasıl bir dünya kurgulandığının farkına varmak için çok sabırlı bir okur gerektiren bir roman. Ancak sonunda özellikle ana karaktere bağlanan ve çok seven bir okur ortaya çıkacaktır.

Son olarak kitaptaki din motifleri, isimler Hint kültürü ve dininden esinlendiği izlenimini veriyor. Dört elli tanrılar, tapınaklarda tütsü yakılması, birden fazla tanrıya sunaklar sunulması ve benzer örnekler bunu düşündürüyor. Ayrıca Anaander Mianaai gibi isimler de Hint isimlerine benzerliği ile dikkat çekiyor.

Ann Leckie
Adalet
(Radch İmparatorluğu Üçlemesi – 1. Kitap)
Özgün adı: Ancillary Justice
(Imperial Radch - Book 1)
Çev: Yaprak Onur
İthaki Yayınları
İstanbul
2015
402 sayfa.