Kitap yorumu: Herman Melville – Moby Dick (veya Beyaz Balina)

Cavanşir Gadimov

23 Haz, 2022

Kitap yorumu: Herman Melville – Moby Dick (veya Beyaz Balina)

Herman Melville’in Moby Dick (veya Beyaz Balina) başlıklı romanı, 1851 yılında basılan ve Amerikan edebiyatının en iyi eserlerinden kabul edilen bir kitap. Bu romanı aynı zamanda balina avcılığının ansiklopedisi olarak da adlandırabiliriz.

Herman Melville, birçok açıdan farklı bir eser ortaya koymuş bu romanında. Ondan dolayı başlarda pek bir başarı getirmemiş yazarına. Ancak şimdi yüksek değerlendirilen yapıtlar arasında yer alıyor.

Herman Melville – Moby Dick kitap yorumu

Moby Dick’in zor okunan ve ağır bir roman olarak nitelendirebilirim. Ancak yine de bu romanı bitirmenize, olayların akşını merak etmenize engel değil. Aynı zamanda zaman zaman heyecan da katıyor okura. Kitabın çevirmeni önsözde Herman Melville’in bu eserinin “dünyanın en ağır ve zor okunan 10 kitabından biri” olduğunu belirtmişti.

Çevirmenin bu uyarısında haklı olduğunu söyleyebilirim. Ancak yine de kalın olması ve zaman zaman okurun tam dikkatini talep etmesinden dolayı ağır okunan roman nitelendirilmesine rağmen romanı zevkle okuyup bitirdiğimi söyleyebilirim. Yine de şimdiye kadar okuyup yarım bıraktığım ve bitirmediğim 2 roman olduğunu da ifade edeyim. Moby Dick bunlardan biri olmadı.

Bunun dışında denizcilik, denizciler ve özellikle de balina avcılığı konusunda şimdiye kadar yazılmış en iyi kitaplardan biri. Balina avcılığının geniş çaplı bir ansiklopedisi olarak nitelendirebiliriz bu romanı.

Ayrıca bakınız: Herman Melville - Kâtip Bartleby

Herman Melville’in Moby Dick romanının konusu

Moby Dick romanını, genel olarak denizcilik ve balina avcılığı konusunu işliyor. Romanın anlatıcısı kendisini ilk cümlede “Benim adım Ishmael” (ya da İsmail) diye tanıtıyor. Ishmael, denize açılmak ve balina avcılığı yapan bir gemiye katılmak için ABD’nin doğusundaki Nantucket adasına gelir. Burada kaldığı otelde yamyam kabilelerden ve adalardan olan Queequeg isimli başka bir denizci ile tanışır. Queequeg bir zıpkıncı. Balina avlayan gemilerde balinaları zıpkın ile avlayan ve önemli görevler üstlenen birisi.

Arkadaş olan Ishmael ve Queequeg, limanda denize açılmak için adam toplayan Pequod isimli bir gemiye işe alınırlar. Bu bir balina avlayan gemidir ve bu tür gemiler genellikle 3-4 yıllığına denize açılır. Bu süre zarfında okyanusları dolaşır, İspermeçet balinası avlar, depolarını ispermeçet yani söz konusu balinanın kafasından çıkarılan özel bir balina yağı ile doldurur ve sonra evine dönerler.

Benzer bir kitap: Edgar Allan Poe - Ölümcül Öyküler

Balinanın avlanmasını gösteren bir illüstrasyon

Ishmael ve Queequeg, Pequod ile denize açılırlar. Başlangıçta işe alındıkların geminin görevinin sadece balina avlamak, yağ toplamak olduğunu zannederler. Denize açıldıktan sonra Ahab isimli kaptanlarının bu göreve farklı bir amaçla çıktığını öğrenirler. Ahab, önceki görevinde bir ayağını kaybetmişti. Moby Dick ismi verilen beyaz bir İspermeçet balinası ayağını ısırıp koparmıştı. Bundan dolayı Ahab’ın tek bir görevi ve hedefi var. Moby Dick’i bulmak ve onu öldürmek. Buna intikam da diyebiliriz ama Ahab’ın bu intikamı artık tüm gemiyi felakete sürükleyebilecek bir tür deliliğe dönüşmüştür. Ona karşı çıkan tek aklı başında adam ise geminin ikinci kaptanı Starbuck. O bile Kaptan Ahab’ın deliliği karşısında çaresizdir.

Balina avcılığının ansiklopedisi Moby Dick

İsmael, Ahab ve Pequod gemisinin başına gelenler dışında, Moby Dick aynı zamanda adeta bir balina avcılığı ansiklopedisi. Yazar bu eseri yazmadan önce onlarca kaynaktan balinalar ve balina avcılığı ile ilgili bulabildiği tüm bilgiyi derlemiş. Sonuçta tüm bu bilgilere de kitabında yer veriyor. Bunlar arasında antik dönem kaynakları da var.

Buna ek olarak Herman Melville aynı zamanda kendisi de bir süre denizcilik yapmış ve balina avclığı yapan gemilerde çalıştığı için bir dizi bilgiyi birinci elden anlatıyor. Günümüzde İspermeçet balinası avcılığı yapılmıyor. Bundan dolayı günümüz okurları için balinaların neden yağ için avlandığı konusu anlaşılmaz görünebilir. Söz konusu dönemde balinalardan elde edilen ispermeçet ile mumlar yapılıyor ve bu yağ aydınlatma için kullanılıyordu. Bundan dolayı ticari değer yüksek bir maddeydi. Kitaptan balina avcılığı konusunda dikkatimi çeken iki paragrafı burada paylaşıyorum.

“Dünyanın bizi (balina avcılarını) adam yerine koymamasının başlıca nedenlerinden biri, bizim mesleğimizi bir çeşit kasaplık görmesi, bizi iş başında, türlü pislikler içinde çalışır bilmesidir... Doğru, kasaplıktır bizimki. Ama dünyanın her yerde ve her zaman şana şerefe boğduğu komutanlar da, birer kasaptır, hem de en kanlı türünden.”

“Söyleyin bakalım, niçin De Witt zamanındaki Hollandalılar, balinacı filolarının başına amiraller koymuşlar? Niçin Fransa Kralı XVI. Louis, kendi parasıyla Dunkerque'te balina gemileri donatmış ve bizim Nantucket adamızdan otuz kırk aileyi nazikçe Dunkerque'e çağırmış? Niçin Büyük Britanya, 1750 ile 1788 yılları arasında, balinacılarına, nerdeyse bir milyon İngiliz lirası tutarında ödüller dağıtmış? Ve son olarak, biz Amerikalı balinacılar, niçin tüm dünyanın balina avcılarından sayıca daha fazlayız? Niçin yedi yüz gemiyi aşan, on sekiz bin kişiyi çalıştıran, yılda dört milyon dolar harcayan, yirmi milyon dolar değerinde ve limanlarımıza her yıl yedi milyon dolar temiz para getiren bir balina filomuz var? Balina avı yaman bir iş olmasa, ne anlamı olurdu tüm bunların?”

Buna ek olarak Herman Melville, balinaları sınıflandırıyor ve bir balinanın nasıl avlandığını, nasıl yakalandığını, ispermeçetin nasıl çıkarıldığını, eritildiğini ve depolandığını en ince ayrıntısıyla anlatıyor.

Bunun dışında yazar zaman zaman Shakespeare’in eserleri ve İncil gibi kitaplara atıflar yapıyor. Benim için en dikkat çekeni Yunus Peygamberin büyük bir balık tarafından yutulması ile ilgili hikayeye yapılan atıf olmuştu.

Benzer bir kitap: Ernest Hemingway - İhtiyar Balıkçı (Yaşlı Adam ve Deniz)

Romanın ana karakteri kim?

Başlangıçta romanın ana karakterinin Ismael olduğu izlenimine kapılabilirsiniz. Çünkü onun öyküsünü okuyoruz. Zaman zaman anlatıcı Ismael. Ancak daha sonra sahneye Kaptan Ahab çıkınca Ismael ikinci planda kalıyor ve çoğu zaman da unutuluyor. Bu sefer Ahab ve onun çılgınlık düzeyine ulaşmış Moby Dick’i bulma ve öldürme hedefi ana plana yerleşiyor.

Mody Dick’in balina avcılarına saldırmasını gösteren illüstrasyon

Mody Dick ise özellikle onu avlamaya çalışan denizcilere karşı saldırganlığı ile ün yapmış dev bir beyaz balina. Şimdiye kadar birçok denizci ve geminin felaketine yol açmıştır. Ahab da onu avlamak isterken bir bacağını kaybetmişti. Tabii bacağı ile birlikte aklını da kaybettiğini söyleyebiliriz.

Mody Dick aslında romanın son sayfalarına kadar bir hayalet gibidir adeta. Çünkü Ahab, uçsuz bucaksız okyanuslarda ve her yerde onu arıyor. Önüne çıkan her gemiye ve kaptana onu soruyor. Yine de okyanuslarda tek bir balinanı aramak, samanlıkta iğne aramaktan farksızdır. Bu da Ahab’ın deliliğinin başka bir tezahürü.

Herman Melville’in Moby Dick romanı ile sık sık karşılaşır ve okumak isterdim. Sonuç olarak okuma listemdeki önemli bir baş yapıtı daha bitirmiş oldum.