Kitap yorumu: Edgar Allan Poe - Dedektif Auguste Dupin Öyküleri

Dupin, Paris’te yaşıyor. Anlatıcı da buraya gelmiş ve onunla arkadaş olmuştur. “Monsieur C. Auguste Dupin” dediği arkadaşını bize kısaca şöyle tanıtıyor:

“18— yılının ilkyazı ile yaz başlarını geçirdiğim Paris’de, Monsieur C. Auguste Dupin adında biriyle tanışmıştım. Gerçekten ünlü bir aileden olan bu genç, bazı talihsizlikler yüzünden iyice yoksul düşmüş, hayatın yükü altında ezilerek her türlü hareketten bezmişti; eski servetini elde etmek için uğraştığı da yoktu. Alacaklılarının hoşgörüsüyle, baba malının pek az bir parçası elinde kalmıştı; oradan gelen parayla hayatın kaçınılmaz gereksinimlerini karşılayarak, hiç şatafata sapmadan, güçlükle geçiniyordu. Tek lüksü kitaplardı. Onları da elde etmek, Paris’de öyle pek zor bir iş değildir.”

İlk polisiye öyküler: Edgar Allan Poe - Dedektif Auguste Dupin Öyküleri: 

Poe, Dupin’in olduğu toplam üç öykü yazmış. Bu kitapta bir araya getirilen bu öyküler şöyle:

Morgue Sokağı Cinayeti (The Murders in the Rue Morgue)
Marie Rogêt’nin Gizemi (The Mystery of Marie Rogêt - Diğer adı: Morgue Sokağı Cinayetleri”nin Ardıl Öyküsü)
Çalınan Mektup (The Purloined Letter)


MORGUE SOKAĞI CİNAYETİ (ÖYKÜ - KONUSU)

Poe’nun 1841 yılında yayımlanan bu öyküsü, ilk modern detektif öyküsü olarak kabul ediliyor. Dupin’in incelediği cinayetleri arkadaşı ve yardımcısı olan anlatıcının ağzından dinliyoruz. Anlatıcı ilk önce arkadaşı Dupin’in nasıl biri olduğunu anlattıktan sonra onun olayları çözerken kullandığı yöntem konusunda da ayrıntılı bilgi veriyor. Dupin zeki olmakla birlikte iyi bir gözlem yeteneğine sahiptir. Zaten olayları çözerken de bu özellikleri sayesinde cinayetlere hiç kimsenin aklına gelmeyecek bakış açısıyla çözüyor.

Morgue Sokağı Cinayeti’ndeki olayı Dupin ve arkadaşı bir gazeteden öğrenirler. İlk cümleden okurun ilgisini çeken olayla ilgili gazete alıntısı şöyle:

“OLAĞANDIŞI CİNAYETLER. –Bu sabah saat üçe doğru St. Roch Mahallesi halkı, birbiri ardına gelen korkunç çığlıklarla uyanmışlar; bu çığlıklar Morgue Sokağı’nda Madame L’Espanaye ile kızı Mademoiselle Camille L’Espanaye’in oturmakta oldukları bir evin dördüncü katından gelmekteymiş. Kapıyı içeridekilere güzellikle açtırmak için boşuna harcanan birkaç dakikadan sonra, aralarında iki de jandarma bulunan sekiz on komşu, bir demir çubukla kilidi kırarak içeri girmişler. Bu sırada çığlıklar kesilmişmiş; ama komşular merdivene saldırdıkları anda, evin yukarılarından doğru, kavga eden, kızgın sesler gelmiş. İkinci katın sahanlığına vardıklarında bu sesler de kesilmiş, her şey tam bir sessizliğe gömülmüş. Komşular hemen dağılıp bütün odaları aramaya başlamışlar. Dördüncü katın arka tarafındaki büyük odaya girince (bu odanın kapısı içeriden kilitli olduğundan kırılarak açılmış) hepsi büyük bir şaşkınlık ve korkuya kapılarak duralamışlar.”

Odaya giren komşular darmadağın ama boş bir oda bulurlar. Evde yaşayan anne ve kız ise kısa bir aramadan sonra bulunur. Kızın cesedi şöminenin bacasına zorla baş aşağı tıkılmış bulunur. Annesi ise bahçede başı kesilmiş bir şekilde. Cinayetin işlenme şekli, acımasızlık, durumun ilginçliği Dupin’in ilgisini çeker ve bunu çözmek için kollarını sıvar.

MARİE ROGÊT’NİN GİZEMİ (ÖYKÜ - KONUSU)

Marie Rogêt’nin Gizemi öyküsünü ise Poe 1842 yılında yazar ve bu öykünün bir diğer adı da “Morgue Sokağı Cinayetleri”nin Ardıl Öyküsü”dür. Tabii burada Morgue Sokağı’danki cinayetin devamı anlatılmıyor.  Ancak yine anlatıcı Dupin’in başka bir cinayeti araştırmasını anlatıyor.

Marie Rogêt’nin Gizemi, aynı zamanda New York’ta yaşanan gerçek bir olayın ayrıntıları kullanılarak yazılmıştır. Bu öykü aynı zamanda gerçek bir cinayetin ayrıntıları kullanılarak yazılan ilk polisiye öykü olarak da geçiyor.

New York’ta ölü bulunan kızın ismi Mary Cecilia Rogers’tir. Poe ise olayı Paris’te geçmiş gibi kurguluyor ve cinayete kurban giden kızın ismi de Marie Rogêt’tir.

Öyküde, Marie Rogêt’in cesedi nehirde bulunur. Bundan birkaç gün önce evden teyzesine gideceğini söyleyerek çıkmış ve kayıp olmuştu. Dört gün sonra cesedi nehirde bulunur. Daha ilginci, nişanlısı da birkaç hafta sonra intihar eder. Cinayeti bir çetenin işlediği üzerinde durulur, canileri yakalayana verilecek para ödülü her geçen gün artsa da olay çözülemez. Bu durumda Paris polisinden bir yetkili Dupin’e başvurur. Dupin ve arkadaşı da elde olan delilleri toplayarak olayı aydınlatmaya çalışırlar.

Dupin ve arkadaşı olayı çözmeye başlarken ilk iş gazetede çıkan haberleri, iddiaları toplar ve bunları bir bir incelerler. Anca Dupin gazeteler ve buradaki haberlerle ilgili (Poe kendisi de gazetede çalışmıştır) şunu da söylemektedir:

“Şunu hiç unutmamalıyız: Genellikle gazetelerimizin amaçladığı, gerçeğin ortaya çıkarılmasına hizmet etmek değil, heyecan yaratmaktır –ilgi çekecek bir şey söylemiş olmaktır. Gerçeği ortaya çıkarmanın peşine, ancak istedikleri heyecanı yaratmak amacıyla çakıştığı zamanlarda düşülür. Yalnızca sıradan insanların kanılarına (bunlar ne denli sağlam gerekçelere dayanırsa dayansın) uygun düşen yazı, kitlelerin gözünde hiç de değerli olmaz. Kitleler, ancak genel düşüncenin keskin çelişkiler’ini ortaya koyan kişilere derinlikli yazarlar gözüyle bakar.”

ÇALINAN MEKTUP (ÖYKÜ - KONUSU)

Bu öyküde ise bir cinayet yoktur. Ancak yine de Paris polis şefinin çalınan çok önemli bir mektubu uzun süre arayıp bulamamaları üzerine Dupin’e başvurması var. Dupin başta olaya ilgi göstermiyor gibi görünerek aslında zekâsı ve yürüttüğü mantık sonucu olayı çözer.

Bu öyküyü aynı zamanda başka bir kitapta okuyup, yorumladığım için burada kısa değinerek geçiyorum. (Bknz: Edgar Allan Poe - Çalınan Mektup (Babil Kitaplığı - 14)

DUPİN, SHERLOCK HOLMES VE HERCULE POİROT

Yazının başında Poe’nun Detektif Dupin karakterinin Arthur Conan Doyle’un Sherlock Holmes ve Agatha Christi’nin Hercule Poirot karakterlerine ilham olduğunu yazmıştım. Çünkü Dupin karakterinin özelliklerini bu iki yazarın detektif karakterlerinde de görüyoruz.

En başta hem Dupin hem Holmes hem de Poirot’u bize arkadaşı ve yardımcısı anlatıyor. Poe’da bu anlatıcının ismini bilmiyoruz. Ancak diğer iki detektife sırasıyla Dr. Watson ve Yüzbaşı Hastings’in arkadaşlık ve yoldaşlık ettiğini görüyoruz.

Gizemli cinayetleri bu üç karakterinde de iyi gözlem, mantık ve keskin zekâları sayesinde çözdükleri ve öykünün sonunda hangi yolla bu sonuca vardıklarını anlatmaları var.

Zaten Doyle, Holmes karakterini yazarken Poe’nun Dupin karakterini model olarak aldığını söylemişti. Agahtha Cristie ise erken dönem eserlerini yazarken Sherlock Holmes geleneğini devam ettirdiğini söylemişti.

Edgar Allan Poe
Dedektif Auguste Dupin Öyküleri
Çev: Memet Fuat, Yurdanur Salman, Deniz Hakyemez
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
İstanbul
2006
125 sayfa.